مالیات بر ارزش افزوده چیست؟ آشنایی با انواع آن و اظهارنامه مالیت ارزش افزوده
مالیات بر ارزش‌افزوده یکی از گسترده‌ترین سیستم‌های مالیاتی در سطح جهان است که بر اساس ارزش‌افزوده به کالاها و خدمات اعمال میشود.
به زبان ساده‌تر، مالیات بر ارزش‌افزوده همان ارزشی است که در طول فرآیند تولید، به مواد اولیه محصول یا خدمات اضافه میشود. مالیات ارزش افزوده به‌عنوان یک مالیات غیرمستقیم در نظر گرفته میشود، چون بر اساس مصرف و خرید افراد تعیین شده و به طور مستقیم از درآمد افراد کسر نمی‌شود.
در ایران، مالیات ارزش‌افزوده در سال ۱۳۸۷ با تصویب قانون مالیات بر ارزش‌افزوده در مجلس شورای اسلامی به اجرا درآمد. این مالیات به‌عنوان منبع مهمی برای درآمد دولت عمل کرده و از وابستگی به درآمد نفتی کاسته است.
رزش‌افزوده چیست؟
بیایید قبل از بررسی موضوع مالیات بر ارزش‌افزوده، اول با این مفهوم آشنا شویم. ارزش‌افزوده به تفاوت میان هزینه تولید یک کالا یا ارائه یک خدمات و قیمت نهایی آن می‌پردازد.
هزینه تولید کالا) – (قیمت نهایی محصول) = ارزش افزوده)
در واقع، این ارزش‌افزوده نشان‌دهنده ارزشی است که طی فرآیند تولید یک محصول به مواد اولیه آن افزوده میشود.
مثلا اگر برای تولید لیموناد از شکر، عسل، لیمو، چند برگ نعنا و آب استفاده کنید و قیمت نهایی این مواد اولیه حدود 30000 تومان باشد و شما نوشیدنی را به قیمت 75000 تومان بفروشید، 25000 تومان ارزش افزوده ایجاد کرده‌اید.
ارزش‌افزوده چطور محاسبه میشود؟
بگذارید باز هم یک مثال بزنیم.
فرض کنید که تولیدکننده‌ای برای تولید یکی از کالاهایش (با احتساب هزینه‌های مواد اولیه، دستمزد کارگر، انرژی، و غیره) هزینه‌ی کل ۱۰۰۰ تومان را پرداخت میکند و آن را با قیمت ۲۰۰۰ تومان می‌فروشد؛ بنابراین، ارزش‌افزوده این کالا برابر با ۱۰۰۰ تومان است و به این 1000 تومان مالیات بر ارزش‌افزوده تعلق می‌گیرد.
فروشنده یا توزیع‌کننده که این کالا را خریداری کرده، علاوه بر مبلغ ۲۰۰۰ تومان، مبلغ مالیات بر ارزش‌افزوده را نیز پرداخت میکند. اگر نرخ مالیات بر ارزش افزوده را 9٪ در نظر بگیریم، شخص باید مبلغ ۱۸۰ تومان را بپردازد و کل هزینه‌ای که او پرداخت میکند ۲۱۸۰ تومان است و با این قیمت به خریدار ارائه میشود.
توجه داشته باشید که هرچه مراحل تولید بیشتر شوند، ارزش‌افزوده کالا نیز افزایش می‌یابد و قیمت آن نیز بیشتر میشود.
مالیات بر ارزش‌افزوده چیست؟
تعریف مالیات بر ارزش‌افزوده (VAT) در قانون مالیات این‌گونه است: «مالیات غیرمستقیمی است که بر تفاوت بین ارزش کالاها و خدمات عرضه‌شده باارزش کالاها و خدمات خریداری یا تحمیل‌شده در یک دوره معین وضع میشود.»
در واقع مالیات ارزش‌افزوده یک نوع مالیات غیرمستقیم است که بر ارزش خلق شده‌ی کالا اعمال میشود. مالیاتی که بر ارزش‌افزوده لحاظ میشود در نهایت توسط خریدار پرداخت میشود و عمده‌فروشان، تولیدکنندگان و تمام افراد حاضر در زنجیره تولید هر کدام در مرحله‌ای با توجه به ارزشی که به محصول اضافه می‌کنند، موجب افزایش پلکانی این مالیات روی محصول نهایی می‌شوند.
در کل، مالیات بر ارزش‌افزوده به‌عنوان یک منبع مهم درآمد برای دولت‌ها عنوان میشود و نقش آن در کاهش وابستگی دولت‌ها به درآمد نفتی و تنوع منابع درآمدی آنها بسیار مهم است. استفاده از اظهارنامه مالیاتی و پرداخت به‌موقع مالیات بر ارزش‌افزوده از جمله تعهدات اصلی ارائه‌دهندگان خدمات و تولیدکنندگان کالاهاست. این مالیات نقش مهمی در تنظیم اقتصاد و توازن بودجه دارد.
گواهی ارزش افزوده چیست؟
فقط شرکت‌هایی می‌توانند از مشتری‌هایشان مالیات بر ارزش افزوده بگیرند که گواهی ارزش افزوده خود را دریافت کرده باشند. اگر بدون گواهی ارزش افزوده، از مصرف‌کننده مالیات دریافت کنید، مرتکب تخلف شده‌اید. طبق گواهی ارزش افزوده، شرکت ارائه‌دهنده کالا یا خدمات، مجاز است که آنها را با قیمتی بیشتر از قیمت واقعی‌شان بفروشد و این مبلغ اضافی را به‌عنوان مالیات ارزش افزوده به دولت پرداخت کند.
اعتبار گواهی ارزش افزوده با محدودیت زمانی مواجه است، به همین دلیل هم مصرف‌کنندگان نهایی کالا و خدمات و هم دارندگان این گواهی، اعتبار گواهی را استعلام بگیرند. استعلام ارزش افزوده با شناسه ملی و کد اقتصادی و از طریق سامانه evat.ir امکان‌پذیر است.
انواع مالیات بر ارزش افزوده
تولید ناخالص ملی یا GDP به معنای ارزش پولی کلیه کالاها و خدمات تولید شده در یک کشور در یک بازه زمانی معین (معمولاً یک سال) به قیمت روز است. سیستم مالیات بر ارزش‌افزوده از تولید ناخالص ملی برای تعیین پایه مالیاتی استفاده میکند.
به طور کلی سه نوع مالیات بر ارزش‌افزوده داریم:
۱. مالیات بر ارزش‌افزوده تولیدی:
در این روش، مالیات برای فروش کلیه کالاها تعیین میشود. این نوع مالیات هم شامل کالاهای مصرفی (مثل مواد غذایی) و هم کالاهای سرمایه‌ای (مثل گردنبند طلا) میشود. در اینجا، برای خرید کالاهای سرمایه‌ای توسط بنگاه اقتصادی، اعتبار مالیاتی در نظر گرفته نمی‌شود. برخی می‌گویند این نوع از مالیات باعث کاهش انگیزه سرمایه‌گذاری افراد میشود.
۲. مالیات بر ارزش‌افزوده درآمدی:
این نوع مالیات بر فروش تولید خالص کالاها است. در این روش، استهلاک کالا از پایه مالیات کسر میشود و سرمایه‌گذاری خالص نیز مشمول مالیات میشود. این روش نسبت به نوع تولیدی کمترین پایه مالیاتی را ایجاد میکند.
۳. مالیات بر ارزش‌افزوده مصرفی:
در این روش، مالیات بر کالاها و خدمات مصرفی تعیین میشود. در واقع، سرمایه‌گذاری و استهلاک مشمول مالیات نمی‌شوند و بار مالیاتی از تولید برداشته شده و به مصرف منتقل میشود. این نوع مالیات می‌تواند انگیزه برای سرمایه‌گذاری و تولید را افزایش دهد و به همین دلیل، بسیاری از کشورها از این نوع مالیات در سیستم خود استفاده می‌کنند.
نرخ مالیات بر ارزش‌افزوده چگونه محاسبه میشود؟
نرخ مالیات بر ارزش افزوده در کشورهای مختلف متفاوت است و بر اساس شرایط سیاسی، اقتصادی و اجتماعی آنها تعیین میشود. در کشور ما هم میزان مالیات در ابتدای هر سال و بر اساس میزان تورم ایجادشده در سال گذشته تعیین میشود. در حال حاضر نرخ مالیات ارزش افزوده در ایران نه درصد است. از این نه درصد، سه درصد عوارض سهم شهرداری‌ها و دهیاری‌ها، یک درصد سهم حوزه سلامت و 27 صدم درصد سهم توسعه ورزش همگانی در کشور است. طبیعتاً این نرخ 9٪ دائمی نیست و به فراخور شرایط اقتصادی کشور ممکن است توسط قانون‌گذاران، افزایش یا کاهش پیدا کند.
نحوه محاسبه مالیات ارزش افزوده
فرمولی که برای محاسبه مالیات ارزش افزوده در قیمت نهایی استفاده میشود، عبارت است از :
بهای کالا + (بهای کالا × نرخ مالیات ارزش افزوده) = بهای پرداختی نهایی توسط خریدار به فروشنده
این مالیات به چه مشاغلی تعلق می‌گیرد؟
مالیات بر ارزش افزوده، شامل تمامی مشاغلی میشود که به نوعی به خرید و فروش کالا و خدمات می‌پردازند. این‌ها مشاغلی هستند که بر اساس قانون مالیات بر ارزش‌افزوده، موظف به پرداخت این مالیات هستند.
- کلیه واردکنندگان
- کلیه صادرکنندگان
- کارخانه‌ها و کارگاه‌های تولیدی و صنعتی
- بهره‌برداران از معادن
- ارائه‌دهندگان خدمات حسابداری، حسابرسی، دفترداری و همچنین خدمات مالی
- حسابداران رسمی شاغل و مؤسسات حسابرسی عضو جامعه حسابداران رسمی ایران
- ارائه‌دهندگان خدمات مدیریتی و مشاوره‌ای
- ارائه‌دهندگان انواع خدمات انفورماتیک و رایانه‌ای، اعم از سخت‌افزاری، نرم‌افزاری و طراحی سیستم
- هتل‌ها، متل‌ها، و مهمان‌پذیرها
- بنکداران، عمده‌فروش‌ها، فروشگاه‌های بزرگ، واسطه‌های مالی، نمایندگان توزیع کالاهای داخلی و وارداتی و صاحبان انبارها
- نمایندگان مؤسسه‌های تجاری و صنعتی، اعم از داخلی و خارجی
- مؤسسات حمل‌ونقل موتوری و باربری؛ زمینی، دریایی و هوایی (غیر از مؤسسات حمل مسافر)
- مؤسسات مهندسی و مهندسی مشاور
- مؤسسات تبلیغاتی و بازاریابی
- فروشندگان طلا و جواهر
- فروشندگان آهن‌آلات
- صاحبان تالارهای پذیرایی و رستوران‌ها
- صاحبان نمایشگاه‌ها و فروشگاه‌های خودرو و بنگاه معاملات املاک
- صاحبان تعمیرگاه‌های مجاز خودرو
- چاپخانه‌داران
- صاحبان دفاتر اسناد رسمی
- صاحبان مراکز ارتباطات رایانه‌ای، دفاتر خدمات ارتباطی، دفاتر خدمات دولت الکترونیک و دفاتر خدمات الکترونیک شهر
- صاحبان سینماها، تماشاخانه‌ها و مکان‌های تفریحی و ورزشی
- چلوکبابی‌ها، سالن‌های غذاخوری و سفره‌خانه‌های سنتی
- اغذیه‌فروش‌های زنجیره‌ای با مالکیت یا نام و نشان تجاری واحد
- صاحبان دفاتر خدمات مسافرتی و جهانگردی
چالش مالیاتی دارید؟ از پکیج‌های مشاوره اختصاصی پی‌پینگ استفاده کنید!
معافیت از مالیات بر ارزش‌افزوده
برخی از اقشار کم‌درآمد، کالاها و خدمات و برخی از کالاهای فرهنگی و ملی از معاف از پرداخت مالیات ارزش افزوده هستند. مثل:
- محصولات کشاورزی فرآوری‌نشده
- دام و طیور زنده، آبزیان، زنبورعسل و نوغان
- انواع کود، سم، بذر و نهال
- آرد خبازی، نان، گوشت، برنج، حبوبات و سویا، شیر، پنیر، روغن نباتی و شیر خشک مخصوص تغذیه کودکان
- کتاب، مطبوعات، دفاتر تحریر و انواع کاغذ چاپ، تحریر و مطبوعات
- کالاهای اهدایی به‌صورت بلاعوض به وزارتخانه‌ها، مؤسسات دولتی و نهادهای عمومی غیردولتی با تأیید هیئت‌وزیران و حوزه‌های علمیه با تأیید حوزه گیرنده هدایا
- کالاهایی که همراه مسافر و برای استفاده شخصی تا میزان معافیت مقرر طبق مقررات صادرات و واردات، وارد کشور میشود
- اموال غیرمنقول
- انواع دارو، لوازم مصرفی درمانی، خدمات درمانی (انسانی، حیوانی و گیاهی) و خدمات توان‌بخشی و حمایتی
- خدمات مشمول مالیات بر درآمد حقوق، موضوع قانون مالیات‌های مستقیم
- خدمات بانکی و اعتباری بانک‌ها، مؤسسات و تعاونی‌های اعتباری و صندوق‌های قرض‌الحسنه مجـاز و خدمات معاملات و تسویه اوراق بهادار و کالا در بورس‌ها و بازارهای خارج از بورس
- خدمات حمل‌ونقل عمومی مسافری درون‌شهری و برون‌شهری جاده‌ای، ریلی، هوایی و دریایی
- فرش دستباف
- انواع خدمات پژوهشی و آموزشی که طبق آئین‌نامه‌ای که با پیشنهاد مشترک وزارتخانه‌های علوم تحقیقات و فناوری، امور اقتصادی و دارایی، بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، آموزش و پرورش و کار و امور اجتماعی ظرف مدت شش ماه از تاریخ تصویب این قانون به تصویب هیئت وزیران می‌رسد
- خوراک دام و طیور
- رادار و تجهیزات کمک ناوبری هوانوردی ویژه فرودگاه‌ها بر اساس فهرستی که به پیشنهاد مشترک وزارت راه و ترابری و وزارت امور اقتصادی و دارایی تهیه و ظرف مدت شش ماه از تاریخ تصویب این قانون به تصویب هیئت‌وزیران می‌رسد
- اقلام با مصارف صرفاً دفاعی (نظامی و انتظامی) و امنیتی بر اساس فهرستی که بـه پیشنهاد مشـترک وزارت دفاع و پشـتیبانی نیروهای مسلح و وزارت امور اقتصادی و دارایی تهیه و به تصویب هیئت‌وزیران می‌رسد.
اظهارنامه مالیات بر ارزش‌افزوده
اظهارنامه ارزش‌افزوده از دوره سوم (دی‌ماه) سال ۱۴۰۱ از طریق سامانه درگاه ملی خدمات مالیاتی تکمیل و ارسال و پرداخت می‌گردد. این‌ها انواع اظهارنامه مالیاتی هستند:
۱. اظهارنامه ارزش‌افزوده عادی:
- شامل کالاها و خدماتی است که نرخ مالیات و عوارض ارزش‌افزوده آنها معادل ۹ درصد است.
- تقریباً تمامی اشخاص مشمول ارزش‌افزوده ملزم به ارسال اظهارنامه عادی هستند، مگر برخی کالاهای خاص که اظهارنامه متفاوتی دارند.
۲. اظهارنامه مالیات ارزش‌افزوده دخانیات:
- شامل انواع سیگار و محصولات دخانی مثل توتون و تنباکو است.
- تولید داخلی یا وارداتی با نرخ‌های متفاوت ارزش‌افزوده از ۱۰% تا ۶۵%.
- از سال دوم اجرای قانون، هر سال ۵% به نرخ مربوطه افزوده میشود تا به نرخ مقرر در قانون برسد.
۳. اظهارنامه مالیات ارزش‌افزوده سوخت:
- مرتبط با انواع بنزین، نفت و غیره.
- نرخ ارزش‌افزوده بستگی به نوع سوخت دارد و ممکن است ۱۵% یا ۳۰% باشد.
۴. اظهارنامه ارزش‌افزوده عوارض آلایندگی:
- برای واحدهای تولیدی، صنعتی، معدنی و خدماتی آلاینده.
- نرخ عوارض سبز با حداقل نرخ نیم درصد و حداکثر نرخ یک و نیم درصد نسبت به مأخذ فروش یا خدمات از واحدهای آلاینده مطالبه میشود.
نحوه ثبت اظهارنامه مالیات ارزش افزوده
میزان مالیات بر ارزش افزوده به صورت فصلی یعنی ۳ ماه یکبار باید توسط شرکت‌ها و کسب‌وکارهای مشمول پرداخت مالیات پرداخت شود. برای انجام این کار نهایت تا دو هفته پس از پایان هر فصل می‌توانند با مراجعه به سامانه مالیات بر ارزش افزوده، نسبت به پرداخت مالیات خود اقدام کنند تا جریمه دیرکرد به آنها تعلق نگیرد.
پرداخت مبالغ در این سامانه به صورت آنلاین و غیرحضوری است. افرادی که برای اولین بار این کار را انجام می‌دهند نیاز است:
- ابتدا مراحل ثبت نام را پشت سر بگذارید.
- نام کاربری و رمز عبور دریافت کنید.
- سپس اظهارنامه مالیات بر ارزش را بر اساس نوع فعالیت‌تان تکمیل کنید.
- سال عملکرد و دوره مالی را انتخاب کنید.
- اطلاعات مربوط به مشخصات مودی، فروش، صادرات و واردات را وارد کنید.
- به مرحله محاسبه مانده مالیات و عوارض می‌رسید.
- پس از تایید اطلاعات، اظهارنامه را ارسال کنید.
- قبض مالیات بر ارزش افزوده را دریافت و پرداخت کنید.
کلام پایانی
مالیات ارزش افزوده یا VAT (مخفف Value Added Tax)، مالیاتی عمومی است که تقریباً بر تمام کالاها و خدمات فروخته‌شده اعمال میشود. اصل ساده پشت مالیات ارزش‌افزوده این است که مصرف‌کنندگان برای محصولاتی که خریداری می‌کنند بر اساس ارزش محصول مالیات می‌پردازند. نرخ مالیات بر ارزش افزوده بر اساس درصد است، به این معنی که هر چه قیمت بیشتر باشد، مصرف‌کننده هم مالیات بیشتری می‌پردازد.
ارسال نظر