مالیات بر ارزش افزوده چیست و چگونه حساب می شود؟
ارزش افزوده عبارتی است که در چند سال اخیر خیلی به گوشمان می‌خورد. این مالیات یکی از منابع مهم درآمد برای دولت‌ها است که به دلیل سادگی وصول و پرداخت نسبت به سایر مالیات‌ها به یکی از رایج‌ترین مالیات‌ها تبدیل شده و در ایران از سال 1387 با تصویب قانون مالیات بر ارزش افزوده در مجلس شورای اسلامی، اجرایی شده است. این نظام مالیاتی غیرمستقیم، وابستگی دولت به درآمد نفت را کاهش می‌دهد و با وجود تحریم‌های فعلی، اجرای این قانون منبع درآمد قابل‌اتکایی برای دولت ایجاد می‌کند.
درست است که در هزینه‌های خود مالیات بر ارزش افزوده را پرداخت می‌کنیم، اما آیا می‌دانیم که دقیقاً چیست، چطور محاسبه میشود و چه کسانی مشمول این مالیات می‌شوند؟ در این مطلب پی پینگ به این سؤالات پاسخ داده‌ایم.
ارزش افزوده چیست؟
قبل از اینکه به سراغ مالیات بر ارزش افزوده برویم، باید با مفهوم آن آشنا شویم. ارزش افزوده (Value Added) تفاوت بین هزینه تولید یک محصول یا خدمات با قیمت آن کالا یا خدمات است. این جمله برای توضیح مفهومی به این گستردگی خیلی مختصر است. به‌طور دقیق‌تر و مبسوط‌تر می‌توان آن را ارزشی دانست که طی فرآیند تولید یک محصول به مواد اولیه آن اضافه میشود.
به‌طور کلی می‌توان گفت به خدمات و یا کالاهایی تعلق می‌گیرد که به‌صورت زنجیروار چندین مرحله را از ابتدای تولید تا مصرف طی می‌کنند. تمام مراحلی که از تولید تا مصرف روی کالا انجام میشود، باعث می‌شوند به ارزش کلی محصول اضافه شود. با عبور یک کالا از هر مرحله تولید محصول، ارزشی به کالا اضافه میشود که ارزش افزوده نام دارد.
برای درک بهتر آن، نان را درنظر بگیرید. برای تولید نان، حتی قبل از کاشته‌شدن گندم هم کارهایی برای انجام‌دادن وجود دارد. کشاورز باید زمین زراعی را برای کاشتن گندم آماده کند، گندم را بکارد و برداشت کند. تا همین‌جای کار هم این اقدامات به ارزش نان اضافه می‌کنند. در مرحله بعد گندم به کارخانه می‌رود و به آرد تبدیل میشود. در این مرحله هم به ارزش نان افزوده میشود. در مرحله بعد آرد به نانوایی می‌رود، فرآیند پخت نان انجام میشود و باز هم به ارزش نان اضافه میشود.
گفتیم این مالیات هم به کالا و هم به خدمات تعلق می‌گیرد. برای درک بهتر، خدمات واردات تلفن هوشمند را درنظر بگیرید. در مرحله اول، یک واردکننده، گوشی‌ها را از یک کشور خارجی وارد ایران می‌کند. حالا پای توزیع‌کنندگان و فروشندگان هم به بازی باز میشود و برای توزیع‌کردن این دستگاه‌ها در بین خرده‌فروشان، ارزش دیگری بر آن اضافه میشود.
مالیات بر ارزش افزوده چیست؟
حالا که می‌دانیم چیست، درک مالیاتش هم ساده‌تر است. در مصوب ماده 3 قانون مالیات ارزش افزوده سازمان مالیاتی کل کشور این گونه تعریف شده است: «مالیات غیر مستقیمی است که بر تفاوت بین ارزش کالاها و خدمات عرضه‌شده با ارزش کالاها و خدمات خریداری یا تحصیل‌شده در یک دوره معین وضع میشود.»
در واقع مالیات بر ارزش افزوده یا VAT (Value-Added Tax) مالیاتی عام است که از مرحله تولید تا توزیع، از فعالان کسب و کار، چه حقیقی و چه حقوقی، دریافت میشود. این مفهوم به فرآیند تولید مربوط است و نه به کالای خاص. مهم‌ترین تکلیف ارائه‌دهندگان خدمات و کالا در رابطه با این مالیات، ثبت اظهارنامه مالیاتی در سامانه و پرداخت مالیات مربوط به هر فصل از سال در مهلت مقرر (تا 15 روز پس از پایان فصل) است.
درست است که مصرف‌کننده، مالیات بر ارزش افزوده پرداخت می‌کند، اما تولیدکنندگان کالا یا خدمات هم مالیات ارزش افزوده پرداخت می‌کنند. البته اگر شما تولیدکننده کالا یا خدمات در مناطق ویژه اقتصادی باشید، از پرداخت مالیات ارزش افزوده معاف هستید. مشروط بر آن که مبادلات در محدوده منطقه ویژه باشد.
گواهی ارزش افزوده چیست؟
البته همه شرکت‌ها نمی‌توانند اقدام به اعمال این مالیات روی محصولاتش کنند. تولیدکنندگان کالا و ارائه‌دهندگان خدمات، تنها در صورتی می‌توانند اقدام به اخذ مالیات ارزش افزوده از مصرف‌کننده نهایی کنند که گواهی ارزش افزوده خود را دریافت کرده باشند. اگر بدون گواهی ارزش افزوده، از مصرف‌کننده مالیات دریافت کنند، مرتکب تخلف شده‌اند. طبق گواهی ارزش افزوده، شرکت ارائه‌دهنده کالا یا خدمات، مجاز است که آن‌ها را با قیمتی بیشتر از قیمت واقعیشان بفروشد و این مبلغ اضافی را به عنوان مالیات ارزش افزوده به دولت پرداخت کند.
اعتبار گواهی ارزش افزوده با محدودیت زمانی مواجه است، به همین دلیل هم مصرف‌کنندگان نهایی کالا و خدمات و هم دارندگان این گواهی، لازم است تا برای استعلام اعتبار گواهی آن اقدام کنند.
استعلام ارزش افزوده
برای استعلام گواهی آن می‌توانید به سامانه ارزش افزوده که درواقع همان سایت ثبت اظهارنامه ارزش افزوده به آدرس evat.ir است، مراجعه کنید. استعلام ارزش افزوده با شناسه ملی و کد اقتصادی از طریق این سامانه امکان‌پذیر است.
انواع مالیات بر ارزش افزوده
مالیات بر ارزش‌افزوده به سه دسته تولیدی، مصرفی و درآمدی تقسیم میشود.
- تولیدی: در مالیات ارزش افزوده از نوع تولیدی، مالیات هم بر فروش کالاهای مصرفی و هم بر فروش کالاهای سرمایه‌ای اعمال میشود. یعنی بنگاه اقتصادی با خرید کالا هیچ اعتبار مالیاتی را کسب نمی‌کند.
- مصرفی: تمام مخارج سرمایه‌گذاری ناخالص مالیات در ارزش افزوده نوع مصرفی به دلیل این که براساس کالاها و خدمات مصرفی است، حذف میشود.
- درآمد: در مورد مالیات ارزش افزوده از نوع درآمد گفته میشود که مالیات بر فروش تولید خالص کالاها است و این گونه پس از کسر هزینه استهلاک به سرمایه‌گذاری خالص، ارزش افزوده از نوع درآمد به آن تعلق می‌گیرد.
نرخ مالیات بر ارزش‌افزوده چگونه محاسبه میشود؟
نرخ مالیات بر ارزش افزوده در کشورهای مختلف متفاوت است و بر اساس شرایط سیاسی، اقتصادی و اجتماعی آن‌ها تعیین میشود. در کشور ما هم میزان مالیات در ابتدای هر سال و بر اساس میزان تورم ایجادشده در سال گذشته تعیین میشود. در حال حاضر نرخ مالیات ارزش افزوده در ایران نه درصد است. از این نه درصد، سه درصد عوارض سهم شهرداری‌ها و دهیاری‌ها، یک درصد سهم حوزه سلامت و 27 صدم درصد سهم توسعه ورزش همگانی در کشور است. طبیعتاً این نرخ نه درصدی دائمی نیست و به فراخور شرایط اقتصادی کشور ممکن است توسط قانون‌گذاران، افزایش یا کاهش پیدا کند.
از آن‌جایی که این مالیات در کشور مقصد بر روی محصولات وضع میشود، در بیشتر کشور‌ها هیچ نرخ مالیات بر ارزش افزوده‌ای به کالاها و خدمات صادراتی تعلق نمی‌گیرد و می‌توان گفت که نرخ این نوع کالاها و خدمات صفر است. به همین دلیل در چنین شرایطی از سوی تولیدکننده‌ها معمولاً مالیاتی بر قیمت نهایی کالای صادرشده وضع نمی‌شود. بد نیست بدانید که کالاهای دخانی و سوختنی مثل سیگار و تنباکو، مالیات بیشتری نسبت به سایر محصولات دارند.
نحوه محاسبه مالیات ارزش افزوده
نحوه محاسبه مالیات بر ارزش افزوده در ایران به روش صورت‌حسابی یا روش تفریقی غیرمستقیم است. روش صورت حسابی یعنی هر شرکت یا بنگاه اقتصادی در زمان خرید یک کالا علاوه بر پرداخت بهای ماده اولیه باید مالیات بر ارزش افزوده آن را هم به فروشنده پرداخت کند. در زمان فروش کالا هم باید علاوه بر بهای کالای مشمول این مالیات، مالیات بر ارزش افزوده را هم از خریدار دریافت کند و مابه‌التفاوت مالیات پرداخت و اخذشده را به‌عنوان مالیات ارزش‌افزوده به سازمان امور مالیاتی کشور پرداخت کند.
درصورتی که مالیات پرداختی بیشتر از مقداری باشد که باید پرداخت شود، افراد می‌توانند مقدار اضافی را به دوره مالیات بعدی مولکول کنند یا پول خود را از سازمان امور مالیاتی استرداد کنند. فرمولی که برای محاسبه آن استفاده میشود، عبارت است از :
A1-((A1/109)*100)
بهای کالا + (بهای کالا × نرخ مالیات ارزش افزوده) = بهای پرداختی نهایی توسط خریدار به فروشنده
این مالیات به چه مشاغلی تعلق می‌گیرد؟
مالیات بر ارزش افزوده، شامل تمامی مشاغلی میشود که به نوعی به خرید و فروش کالا و خدمات می‌پردازند. در زیر لیستی از مشاغلی را می‌بینید که بر اساس قانون مالیات بر ارزش‌افزوده، موظف به پرداخت این مالیات هستند.
مشاغل موظف به پرداخت مالیات ارزش‌افزوده
- کلیه واردکنندگان
- کلیه صادرکنندگان
- کارخانه‌ها و کارگاه‌های تولیدی و صنعتی
- بهره‌برداران از معادن
- ارائه‌دهندگان خدمات حسابداری، حسابرسی، دفترداری و همچنین خدمات مالی
- حسابداران رسمی شاغل و مؤسسات حسابرسی عضو جامعه حسابداران رسمی ایران
- ارائه‌دهندگان خدمات مدیریتی و مشاوره‌ای
- ارائه‌دهندگان انواع خدمات انفورماتیک و رایانه‌ای، اعم از سخت‌افزاری، نرم‌افزاری و طراحی سیستم
- هتل‌ها، متل‌ها، و مهمان‌پذیرها
- بنکداران، عمده‌فروش‌ها، فروشگاه‌های بزرگ، واسطه‌های مالی، نمایندگان توزیع کالاهای داخلی و وارداتی و صاحبان انبارها
- نمایندگان مؤسسه‌های تجاری و صنعتی، اعم از داخلی و خارجی
- مؤسسات حمل‌ونقل موتوری و باربری؛ زمینی، دریایی و هوایی (غیر از مؤسسات حمل مسافر)
- مؤسسات مهندسی و مهندسی مشاور
- مؤسسات تبلیغاتی و بازاریابی
- فروشندگان طلا و جواهر
- فروشندگان آهن‌آلات
- صاحبان تالارهای پذیرایی و رستوران‌ها
- صاحبان نمایشگاه‌ها و فروشگاه‌های خودرو و بنگاه معاملات املاک
- صاحبان تعمیرگاه‌های مجاز خودرو
- چاپخانه‌داران
- صاحبان دفاتر اسناد رسمی
- صاحبان مراکز ارتباطات رایانه‌ای، دفاتر خدمات ارتباطی، دفاتر خدمات دولت الکترونیک و دفاتر خدمات الکترونیک شهر
- صاحبان سینماها، تماشاخانه‌ها و مکان‌های تفریحی و ورزشی
- چلوکبابی‌ها، سالن‌های غذاخوری و سفره‌خانه‌های سنتی
- اغذیه‌فروش‌های زنجیره‌ای با مالکیت یا نام و نشان تجاری واحد
- صاحبان دفاتر خدمات مسافرتی و جهانگردی
معافیت از مالیات بر ارزش‌افزوده
مطابق اصل 51 قانون اساسی، هیچ نوع مالیاتی وضع نمی‌شود، مگر اینکه به‌موجب قانون، معافیت‌ها و بخشودگی‌های آن مشخص‌شده باشد. این مالیات نیز از این قانون مستثنا نیست و معافیت‌هایی برایش در نظر گرفته شده است.
برای اینکه فشار مالیات از دوش اقشار کم‌درآمد کاسته شود، این قانون معافیت‌هایی را برای بعضی کالاها و خدمات در نظر گرفته است. البته بعضی از معافیت‌ها هم جنبه فرهنگی و ملی دارند.
کالاها و خدمات معاف از مالیات بر ارزش‌افزوده
- محصولات کشاورزی فرآوری‌نشده
- دام و طیور زنده، آبزیان، زنبورعسل و نوغان
- انواع کود، سم، بذر و نهال
- آرد خبازی، نان، گوشت، برنج، حبوبات و سویا، شیر، پنیر، روغن نباتی و شیر خشک مخصوص تغذیه کودکان
- کتاب، مطبوعات، دفاتر تحریر و انواع کاغذ چاپ، تحریر و مطبوعات
- کالاهای اهدایی به‌صورت بلاعوض به وزارتخانه‌ها، مؤسسات دولتی و نهادهای عمومی غیردولتی با تأیید هیئت‌وزیران و حوزه‌های علمیه با تأیید حوزه گیرنده هدایا
- کالاهایی که همراه مسافر و برای استفاده شخصی تا میزان معافیت مقرر طبق مقررات صادرات و واردات، وارد کشور میشود
- اموال غیرمنقول
- انواع دارو، لوازم مصرفی درمانی، خدمات درمانی (انسانی، حیوانی و گیاهی) و خدمات توان‌بخشی و حمایتی
- خدمات مشمول مالیات بر درآمد حقوق، موضوع قانون مالیات‌های مستقیم
- خدمات بانکی و اعتباری بانک‌ها، مؤسسات و تعاونی‌های اعتباری و صندوق‌های قرض‌الحسنه مجـاز و خدمات معاملات و تسویه اوراق بهادار و کالا در بورس‌ها و بازارهای خارج از بورس
- خدمات حمل‌ونقل عمومی مسافری درون‌شهری و برون‌شهری جاده‌ای، ریلی، هوایی و دریایی
- فرش دستباف
- انواع خدمات پژوهشی و آموزشی که طبق آئین‌نامه‌ای که با پیشنهاد مشترک وزارتخانه‌های علوم تحقیقات و فناوری، امور اقتصادی و دارایی، بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، آموزش و پرورش و کار و امور اجتماعی ظرف مدت شش ماه از تاریخ تصویب این قانون به تصویب هیئت وزیران می‌رسد
- خوراک دام و طیور
- رادار و تجهیزات کمک ناوبری هوانوردی ویژه فرودگاه‌ها بر اساس فهرستی که به پیشنهاد مشترک وزارت راه و ترابری و وزارت امور اقتصادی و دارایی تهیه و ظرف مدت شش ماه از تاریخ تصویب این قانون به تصویب هیئت‌وزیران می‌رسد
- اقلام با مصارف صرفاً دفاعی (نظامی و انتظامی) و امنیتی بر اساس فهرستی که بـه پیشنهاد مشـترک وزارت دفاع و پشـتیبانی نیروهای مسلح و وزارت امور اقتصادی و دارایی تهیه و به تصویب هیئت‌وزیران می‌رسد
سخن آخر
مالیات ارزش افزوده یا VAT (مخفف Value Added Tax) است و مالیاتی عمومی است که تقریباً بر تمام کالاها و خدمات فروخته‌شده اعمال میشود. اصل ساده پشت مالیات ارزش‌افزوده این است که مصرف‌کنندگان برای محصولاتی که خریداری می‌کنند بر اساس ارزش محصول مالیات می‌پردازند. نرخ مالیات بر ارزش افزوده بر اساس درصد است، به این معنی که هر چه قیمت بیشتر باشد، مصرف‌کننده هم مالیات بیشتری می‌پردازد.
ارسال نظر