امضای دیجیتال چیست؟ معرفی انواع امضای دیجیتال و الکترونیک و نحوه ایجاد آن‌ها

تیم محتوایی پی‌پینگ در فین تک ۱۴۰۲/۱۰/۰۲

امضای دیجیتال یک نوع امضای الکترونیک و یک ابزار قانونی برای صحت مدارک و پیام‌هاست که امروزه در تجارت آنلاین و خدماتی مثل سفته الکترونیکی بسیار استفاده می‌شود. این ابزار در حقیقت یک روش تأیید الکترونیکی است که از ویژگی‌های کریپتوگرافی (رمزنگاری) برای تأیید هویت فرد یا سازمان استفاده می‌کند. در ادامه بیشتر با این امضا و انواع آن آشنا می‌شوید.

امضای دیجیتال چیست؟

در راستای تحقق دولت الکترونیک در ایران، در سال ۱۳۹۱ امضای دیجیتال به‌عنوان یک وسیله قانونی برای تأیید صحت اسناد و مدارک الکترونیک تعیین شد. از آن زمان، افراد ملزم به استفاده از امضای دیجیتال برای مراودات الکترونیکی خود شدند تا از وقوع هرگونه مشکلات ممکن جلوگیری کنند. باید توجه داشت که امضای دیجیتال با امضای الکترونیکی که روی کاغذ ثبت شده و اسکن می‌شود، متفاوت است.

امضای الکترونیک چطور کار می‌کند؟

استفاده از الگوریتم‌های ریاضی در حوزه وب، زیرساختی را برای توسعه فناوری‌های دیجیتال فراهم کرده است. برای تولید امضای دیجیتال، از الگوریتم RSA استفاده می‌شود که دو کلید منحصربه‌فرد برای هر فرد تولید می‌شود؛ یکی عمومی و دیگری خصوصی.

بگذارید تفاوتشان را با یک مثال توضیح بدهیم. همه‌ی کارت‌های بانکی یک شماره 16 رقمی دارند و یک رمز پویا. شماره کارت 16 رقمی یک اطلاعات عمومی است و می‌توانید آن را در اختیار دیگران بگذارید. کسی نمی‌تواند با داشتن شماره کارت، پولی از حسابتان برداشت کند و برای این منظور به رمز پویا نیاز است. رمز پویا هم اطلاعاتی است که فقط دارنده‌ی حساب به آن دسترسی دارد.

اگر بخواهیم اطلاعات کارت را با اطلاعات امضای دیجیتال مقایسه کنیم، شماره کارت همان کلید عمومی و رمز پویا همان کلید خصوصی شما است.

زمانی که یک فرد امضای دیجیتالی خود را ایجاد می‌کند، از کلید خصوصی برای حفاظت از امضای دیجیتال استفاده می‌کند. کلید عمومی امضای دیجیتال همچنین به‌عنوان ابزار اثبات هویت فرد در تعاملات دیجیتال عمل می‌کند. این روش تضمین می‌کند که تنها دارنده کلید خصوصی (رمز عبور) قادر به دسترسی به اطلاعات محافظت شده است.

فرق امضای الکترونیک و امضای دیجیتال

تفاوت اصلی بین امضای دیجیتال و الکترونیکی در میزان امنیت و استفاده از پروتکل PKI (Public Key Infrastructure) است. در امضای دیجیتال، از یک سیستم رمزنگاری به نام PKI استفاده می‌شود. این پروتکل از یک جفت کلید عمومی و خصوصی برای امضا و تأیید امضا استفاده می‌کند. کلید خصوصی تنها به فرد امضاکننده تعلق دارد و به او اجازه ایجاد امضا می‌دهد، درحالی‌که کلید عمومی برای تأیید امضا توسط دیگران استفاده می‌شود. این سیستم ایمنی و اعتبار را بالا می‌برد.

در مقابل، امضای الکترونیکی به‌صورت کلی گسترده‌تر است و ممکن است شامل هر نوع امضای الکترونیکی مانند امضای کاغذی اسکن‌شده، استفاده از پسورد و امضای بیومترک باشد؛ حتی اگر از یک سیستم رمزنگاری پیشرفته مانند PKI استفاده نشده باشد. در این حالت، گواهی امضای الکترونیکی ممکن است کمترین سطح امنیت را داشته باشد و به شکل‌ها و روش‌های مختلفی قابل ایجاد باشد.

الگوریتم امضای دیجیتال چیست؟

الگوریتم امضای دیجیتالی یک الگوریتم رمزنگاری نامتقارن (Asymmetric Encryption) است. الگوریتم امضای دیجیتال از جفت کلید عمومی و خصوصی برای امضا و تأیید امضا استفاده می‌کند. الگوریتم RSA (Rivest-Shamir-Adleman) معروف‌ترین الگوریتمی است که در این حوزه استفاده می‌شود.

مراحل استفاده از الگوریتم امضای دیجیتال

1. تولید جفت کلید
   در ابتدا، یک جفت کلید عمومی و خصوصی برای امضا تولید می‌شود. کلید عمومی برای تأیید امضا و کلید خصوصی برای ایجاد امضا به کار می‌رود.
2. امضای پیام
   فردی که می‌خواهد پیامی را امضا کند، از کلید خصوصی خود برای ایجاد یک امضای دیجیتال استفاده می‌کند. این امضا به‌صورت منحصربه‌فرد به پیام افزوده می‌شود.
3. تأیید امضا
   هر کسی که می‌خواهد امضای دیجیتال را تأیید کند، از کلید عمومی مربوط به فرد امضاکننده استفاده می‌کند. اگر امضا توسط کلید خصوصی مربوط به کلید عمومی باشد، تأیید می‌شود.
4. رمزنگاری نامتقارن
   در رمزنگاری نامتقارن، از دو کلید جداگانه استفاده می‌شود: کلید عمومی و کلید خصوصی. کلید عمومی برای رمزگذاری (امضا در مورد الگوریتم امضای دیجیتال) و کلید خصوصی برای رمزگشایی (تأیید امضا) استفاده می‌شود. این فرایند مطمئن می‌کند که فقط کسی که دارای کلید خصوصی است می‌تواند امضا را تأیید کند. الگوریتم امضای دیجیتال با استفاده از رمزنگاری نامتقارن فرایند امضا و تأیید امضا را امن و قابل‌اعتماد می‌سازد.

امضای دیجیتال چه کاربردی دارد؟

از این تکنولوژی نوین در موارد مختلفی استفاده می‌شود که در ادامه آن را می‌بینید:

1. تراکنش‌های بانکی و امور مالی
   در حوزه بانکداری الکترونیکی و تراکنش‌های امور مالی، امضای دیجیتالی جایگزین مناسبی برای امضای فیزیکی و اطلاعات شناسایی متداول است. این امضاها امنیت و اعتبار را به تراکنش‌های مالی می‌افزایند.
2. مدارک اداری و قانونی:
   در ادارات، سازمان‌ها و ارگان‌های مختلف، امضای دیجیتال برای امضای مدارک اداری و قانونی، همچون قراردادها، اخطارنامه‌ها و سند‌های حقوقی، به کار می‌رود. این کاربرد به‌سرعت و دقت در انجام فرایندهای اداری کمک می‌کند.
3. امضای الکترونیکی در ایمیل:
   استفاده از امضای الکترونیکی در ایمیل‌ها برای افزایش اعتبار و احراز هویت فرستنده یا دریافت‌کننده بسیار رایج است. این امضاها می‌توانند شامل نام، سمت، شرکت و اطلاعات تماس فرد باشند.
4. انتقال اموال و امور مالی بین‌المللی:
   در تراکنش‌های مالی بین‌المللی و تجارت آنلاین، امضای دیجیتال به‌عنوان یک وسیله امن و مورداعتماد برای اثبات هویت و اعتبار تراکنش‌ها مورداستفاده قرار می‌گیرد.
5. حوزه حقوقی و قضائی:
   در دادگاه‌ها و فرایندهای حقوقی، امضای دیجیتال می‌تواند برای امضا و تأیید مدارک حقوقی مورداستفاده قرار گیرد که می‌تواند فرایندهای حقوقی را تسهیل کند.

به‌طورکلی، امضای دیجیتال به‌عنوان یک ابزار امن و مؤثر در فرایندهای دیجیتال و تراکنش‌های الکترونیکی در دنیای امروز به طور گسترده استفاده می‌شود.

آیا استفاده از امضای دیجیتال در ایران قانونی است؟

قانون تجارت الکترونیکی مصوب سال ۱۳۸۲ در ایران، اهمیت بسیاری به امضای الکترونیک داده و آن را به رسمیت شناخته است. این قانون اصول و مقررات مربوط به تجارت الکترونیک، امضای الکترونیک، انعقاد قراردادها و دیگر امور مرتبط با فعالیت‌های الکترونیکی را تنظیم می‌کند.

با تأیید و قانونی کردن امضای الکترونیک در قوانین، این امر به تسهیل فرایندهای تجارت الکترونیکی و ارتقای امنیت در انجام معاملات در فضای دیجیتال کمک کرده است. ازاین‌رو، امضای الکترونیک به‌عنوان یک وسیله معتبر و قابل‌اعتماد برای تأیید هویت و اعتبار در معاملات الکترونیکی در ایران شناخته می‌شود و شرکت‌ها و بانک‌های مختلفی نیز به کاربران در ساخت آن کمک می‌کنند.

تعیین قوانین مرتبط با امضای الکترونیک و تجارت الکترونیک نقش مهمی در تسهیل و ترویج فعالیت‌های اقتصادی در دنیای دیجیتال ایفا می‌کند و اعتماد به این فعالیت‌ها را میان تجار و مردم عادی افزایش می‌دهد.

انواع امضای دیجیتال کدام است؟

امضاهای الکترونیک و دیجیتال بر اساس سطح امنیت و فرایندهای زیرساختی تأیید هویت تقسیم‌بندی می‌شوند. سه دسته اصلی از امضاهای الکترونیکی در راستای توسعه فناوری‌های دیجیتال، شناخته شده‌اند و قوانین مشخصی برای هر یک از این انواع در دنیا ایجاد شده است. این قوانین به‌عنوان چهارچوب قانونی برای اجرای فرایندهای امضای الکترونیکی و مدارک مرتبط در کشورهای اتحادیه اروپا در نظر گرفته شده‌اند.

۱. امضای دیجیتال پایه (SES)

این نوع امضا، اطلاعات الکترونیکی را که با داده‌های الکترونیکی دیگر مرتبط هستند، به‌عنوان امضای الکترونیکی استفاده می‌کند. امضای الکترونیکی ساده کمترین سطح امنیتی را دارد و احراز هویت آن نسبی است. این امضا به تأیید هویت فرد امضاکننده نیازی ندارد و مسئولیت اعتماد به این نوع امضا به عهده شخصی است که این امضا را قبول می‌کند.

از این امضا برای مواقعی که ریسک تقلب کم است، مانند امضای یک دادخواست ساده استفاده می‌شود.

۲. امضای الکترونیکی پیشرفته (AES)

این نوع امضا از لحاظ امنیتی بالاتر از امضای دیجیتال پایه است و سطوحی از احراز و تأیید هویت را برای شخص امضاکننده در نظر می‌گیرد. امضای الکترونیکی پیشرفته از کدهای رمزنگاری‌شده استفاده کرده و قابلیت شناسایی فرد امضاکننده‌ی سند الکترونیکی را دارد. به‌علاوه امکاناتی برای بررسی جزئیات اطلاعات مرتبط با گواهی امضای الکترونیکی فراهم می‌کند. از این نوع امضا می‌توان برای معاملات و قراردادها، خدمات تحویل کالا و خدمات مشابه استفاده نمود.

۳. امضای الکترونیکی واجد شرایط (QES)

این نوع امضا با قوانین اتحادیه اروپا سازگار بوده و برای انجام تراکنش‌های الکترونیکی در بازار اروپا به کار می‌رود. امضای الکترونیکی واجد شرایط قادر به احراز هویت صاحب امضا و اسناد مرتبط است و به‌عنوان نسخه دیجیتال امضای خطی در نظر گرفته می‌شود.

اصلی‌ترین کاربرد امضای الکترونیکی واجد شرایط، تراکنش‌ها و امور حساسی است که به امنیت بسیار بالا و احراز هویت کامل نیاز دارند. این امضا بالاترین سطح امنیت و احراز هویت را دارد و از زیرساخت‌هایی مثل چیپ کارت‌های هویت برای تولید امضاها استفاده می‌کند.

گواهی امضای دیجیتال چیست؟

گواهی‌نامه‌ها توسط مراکز گواهی (Certificate Authorities یا CA) صادر می‌شوند و نقش مهمی در تأیید هویت و اعتبار امضای دیجیتال دارند. در ادامه، توضیحاتی بیشتر در مورد کلیدهای عمومی و خصوصی که در این گواهی‌نامه‌ها استفاده می‌شوند، آورده شده است:

۱. کلید عمومی (Public Key)

   – دسترسی: در دسترس تمامی افراد است.

   – ویژگی: این کلید به‌عنوان بخش عمده‌ای از گواهی‌نامه استفاده می‌شود. تضمین امنیت امضای دیجیتال نیست، اما برای تصدیق امضاها و رمزنگاری اطلاعات استفاده می‌شود.

۲. کلید خصوصی (Private Key)

   – دسترسی: فقط در اختیار فرد دارای گواهی دیجیتال است.

   – ویژگی: این کلید به‌صورت محرمانه نگه داشته می‌شود و تنها توسط فرد صاحب گواهی امضای دیجیتال قابل‌دسترسی است. اطمینان حاصل می‌کند که امضای دیجیتال توسط فرد موردنظر و بدون دستبرد به اطلاعات خصوصی او انجام شده است.

گواهی امضای دیجیتال با استفاده از این کلیدها اطمینان می‌دهد که امضاها متعلق به فرد یا سازمان صحیحی هستند و اطلاعات به‌صورت ایمن انتقال می‌یابند. این ساختار امنیتی کلید عمومی و خصوصی را به‌عنوان یک جفت متقابل، جهت ایجاد و تأیید امضاهای دیجیتال استفاده می‌کند.

چگونه امضای دیجیتال بسازیم؟

ابتدا لازم است این امضا را رسم کنید. روش‌های متنوعی برای ساخت این امضا وجود دارد. در اینجا سه روش مشهور و کاربردی آن را بررسی می‌کنیم:

برای ساخت امضای الکترونیکی در نرم‌افزار Word، یکی از راهکارهای آسان این است که از دو مرحله زیر استفاده کنید:

ایجاد خط امضا در Word

۱. باز کردن Microsoft Word و انتخاب منوی Insert > Signature Line.

۲. در کادر Signature Setup، اطلاعات مربوط به نام، عنوان، نشانی ایمیل و امضاکننده را وارد کنید. سپس گزینه OK را فشار دهید.

۳. ضربدر امضا نمایش‌داده‌شده و شما می‌توانید شکل امضای خود را در این بخش وارد کنید.

ایجاد امضا الکترونیکی در Word

۱. برای اضافه‌کردن امضای الکترونیکی، دستورالعمل‌های مشابه را دنبال کنید و ابتدا یک خط امضا انتخاب کنید.

۲. گواهی امنیتی را به امضای خود اضافه کنید. اگر گواهی امنیتی ندارید، باید یکی از شرکت‌های معتبر آن را تهیه کنید یا از ابزار Selfcert در پوشه نصب آفیس استفاده کنید.

۳. با اجرای فایل Selfcert.exe در پوشه نصب آفیس، یک نام برای گواهی امنیتی وارد کرده و OK را فشار دهید.

۴. پس از نصب گواهی امنیتی، به سند Word بازگردید و روی خط امضا دابل‌کلیک کنید.

۵. در کادر Sign، نام خود را وارد کنید و روی Select Image کلیک کنید تا تصویر امضای دست‌نوشته نمایش داده شود.

۶. با کلیک روی گزینه Sign، امضای الکترونیک به سند Word اضافه می‌شود.

پس از انجام این مراحل، سند Word تأیید می‌کند که امضا با موفقیت افزوده شده است یا خیر.

ایجاد امضای الکترونیکی در آکروبات ریدر

برای ایجاد امضای الکترونیکی با استفاده از Adobe Acrobat Reader در سیستم‌عامل ویندوز، می‌توانید این مراحل را دنبال کنید:

۱. اگر آنلاین هستید و از Adobe Acrobat Reader استفاده می‌کنید، به برنامه رفته و در بخشی که دکمه Adobe Sign نوشته شده است، کلیک کنید.

۲. سپس، اسناد خود را امضا کنید و آنها را ارسال کنید.

۳. می‌توانید امضای خود را به یکی از سه روش کشیدن، تایپ‌کردن یا آپلود تصویر ایجاد کنید. اگر امکان کشیدن امضا وجود ندارد، پیشنهاد می‌شود از دو روش دیگر، یعنی تایپ‌کردن یا آپلود تصویر استفاده کنید.

۴. بعد از ایجاد امضا، گزینه “Sign” را انتخاب کنید و امضای خود را در داخل سند موردنظر قرار دهید.

۵. برای ادامه، مراحل زیر را مطابق تصاویر زیر پیگیری کنید:

   – با انتخاب “Sign Yourself”، یکی از دو گزینه “Type”، “Draw” و “Image” را انتخاب کنید.

   – در گزینه “Type”، متن خود را بنویسید و یکی از فونت‌های شبیه دست‌نویس را برای امضا انتخاب کنید.

   – در باکس “Draw”، امضای خود را مستقیماً روی صفحه کشیده یا از تاچ‌پد استفاده کنید.

   – در گزینه “Image”، یک تصویر از امضای دستی خود را آپلود کنید.

۶. اگر می‌خواهید از همین امضا برای اسناد دیگر هم استفاده کنید، گزینه “Save signature” را بزنید و دکمه “Apply” را انتخاب کنید.

نحوه ایجاد امضای دیجیتال در مک

برای ایجاد امضای الکترونیکی در دستگاه Mac با استفاده از Preview، می‌توانید مراحل زیر را دنبال کنید:

۱. سند PDF خود را باز کنید که معمولاً با اپلیکیشن پیش‌فرض Preview انجام می‌شود.

۲. در نوار ابزار، بر روی دکمه “Show Markup Toolbar” کلیک کنید.

۳. از نوارابزاری که برای شما ظاهر می‌شود، گزینه “Sign” را انتخاب کنید.

۴. انگشت خود را بر روی تراک‌پد دستگاه بکشید یا از امضای یک کاغذ و اسکن آن با وب‌کم استفاده کنید. این امضا به‌صورت دائمی در اپلیکیشن Preview ذخیره خواهد شد.

۵. بعد از ایجاد و ثبت امضا، از طریق منوی “Sign” می‌توانید به امضای خود دسترسی پیدا کنید، زیرا امضا به شکل یک فایل تصویری در سند ظاهر می‌شود. می‌توانید اندازه و موقعیت امضا را بر اساس نوع سند تغییر دهید.

۶. در نهایت، بر روی گزینه “File” و سپس “Save” کلیک کنید تا امضا در سند شما ذخیره شود. همچنین، با انتخاب گزینه “File” می‌توانید بر روی “Duplicate” کلیک کنید تا فایل اصلی بدون تغییر باقی بماند و یک کپی امضاشده از سند را در سیستم خود ذخیره کنید.

مرحله مهم ساخت امضای دیجیتال

در بالا رسم امضای الکترونیک را یاد گرفتید. اکنون شما با مراجعه به یکی از CAهای خصوصی می‌توانید نسبت به دریافت گواهی امضاء الکترونیکی و یا گواهی امضاء دیجیتال اقدام کنید. در ایران سایت‌های مختلفی مانند مرکز صدور گواهی الکترونیکی میانی عام ، آی کاپ، امضامی، فراشناسا هستند که می‌توانید با استفاده از آن‌ها امضای دیجیتال بسازید. 

همچنین ثبت گواهی امضای دیجیتال در بانک‌ها یکی از خدماتی است که به اپلیکیشن بانک‌هایی مانند ملی،  آینده، تجارت، ملت، کارآفرین و غیره اضافه شده است.

 پس از ارائه مدارکی چون کارت ملی، ثبت آدرس و کد پستی، احراز هویت تصویری دو مرحله‌ای و غیره، کاربر می‌تواند امضای خطی را روی صفحه گوشی پیاده و فرایند ساخت امضای دیجیتال خود را تکمیل کند. از این پس کاربر می‌تواند همه فرایندهای بانکی خود را از طریق امضای دیجیتال انجام دهد و نیاز به احراز هویت فیزیکی برای انجام عملیات خود نخواهد داشت.

توکن امضای دیجیتال چیست؟

توکن امضای دیجیتال یک وسیله نرم‌افزاری یا سخت‌افزاری است که به‌منظور نگهداری کلید خصوصی و رمزنگاری اطلاعات برای تولید و نگهداری زوج کلید خصوصی و عمومی و انجام عملیات امضای دیجیتال و رمزگشایی استفاده می‌شود. این توکن‌ها بر اساس زیرساخت کلید عمومی (KPI) عمل می‌کنند و به همین دلیل امنیت بسیار بالایی دارند.

در فرایند digital signature، مرکز صدور اصلی می‌تواند گواهی امضای شخص احراز هویت شده را روی توکن digital signature نصب کند. این اقدام باعث می‌شود که کاربران، با داشتن توکن digital signature، بتوانند از این ابزار برای احراز هویت دیجیتال خود استفاده کنند. به‌این‌ترتیب، اطمینان حاصل می‌شود که امضای دیجیتال توسط فرد معتبر و احراز هویت شده‌ای انجام شده است.

کلام پایانی

با گسترش تکنولوژی و استفاده روزافزون از اینترنت در امور روزانه بحث امنیت کاربران بسیار پررنگ می‌شود. یکی از اقداماتی که به‌منظور افزایش امنیت کاربران انجام شده است، به‌کارگیری نوعی امضای الکترونیکی با نام امضای دیجیتال است.

امضای دیجیتال نه‌تنها نمایانگر تطابق امضای الکترونیکی با اطلاعات احراز هویت شخص است، بلکه از تکنیک‌های پیشرفته رمزنگاری برای حفاظت از اطلاعات و اعتبار افراد استفاده می‌کند. این فرایند امنیتی در معاملات اینترنتی، اسناد رسمی، و تبادلات الکترونیکی از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است.

از امضای دیجیتال به‌عنوان یکی از ابزارهای مهم امنیتی در محیط آنلاین برای احراز هویت، تضمین اصالت اطلاعات، و جلوگیری از تقلب و سوءاستفاده استفاده می‌شود. این اقدام به‌کارگیری تکنولوژی‌های پیشرفته و افزایش اطمینان در ارتباطات الکترونیکی را ترویج می‌دهد و در کل به تقویت امنیت فضای مجازی و حفاظت از اطلاعات شخصی و حرفه‌ای کاربران کمک می‌نماید.