انواع مالیات و اثر آن بر توسعه اقتصادی کشور
یکی از دغدغه‌های اقتصادی امروز برای فعالان اقتصادی و شاغلان در حوزه‌های مختلف، انواع مالیات است. میزان مالیات، انواع، نحوه محاسبه، اهداف اخذ و شیوه‌های پرداخت آن از پرسش‌هایی است که درباره این موضوع به گوش می‌رسد. بنابراین در ادامه سعی کرده‌ایم مالیات و هرآنچه در مورد آن و امور مالیاتی باید بدانید را با زبان ساده تشریح کنیم.
مالیات چیست؟
در تعریف کلی، مالیات یک هزینه مالی اجباری است که توسط یک سازمان دولتی برای تامین هزینه‌های مختلف عمومی یا هزینه‌های دولت، به مالیات‌دهنده (مؤدی مالیاتی) که ممکن است شخص حقیقی یا حقوقی باشد، تحمیل می‌شود. به عبارت ساده‌تر مالیات هزینه‌ای است که دولت‌ها برای اداره کشور از شهروندان و اشخاص حقیقی و حقوقی دریافت می‌کنند.
در تعریف علم اقتصاد، مالیات انتقال اجباری منابع از بخش خصوصی به بخش دولتی است که براساس معیارهای از پیش تعیین‌شده و بدون مشخص کردن منافع خاص دریافتی و محل هزینه‌کرد آن دریافت می‌شود. شواهد و مستندات موجود تاریخی نشان می‌دهد، اولین بار صحبت از مالیات به حدود ۲۸۰۰ تا ۳۰۰۰ سال پیش از میلاد در مصر باستان بازمی‌گردد. بررسی و اخذ مالیات امروزه در کشورهای مختلف توسط دولت یا واسپاری به بخش خصوصی انجام می‌شود. در کشور ما نیز امور مالیاتی از طریق سازمان امور مالیاتی کشور و بخش‌های مرتبط با این سازمان صورت می‌گیرد.
بیشتر بخوانید: مالیات چیست؟
راه‌های پرداخت انواع مالیات
در کشورهای مختلف راه‌های گوناگونی برای پرداخت مالیات وجود دارد. اداره پست، سامانه‌های بانکی، شعب اخذ مالیات و راه‌های پرداخت الکترونیکی از گزینه‌های رایج در دنیا برای پرداخت مالیات هستند.
در ایران نیز مؤدیان مالیاتی باید در زمان مقرر اعلام شده از سوی سازمان امور مالیاتی، اقدام به ثبت‌نام و ارائه اظهارنامه مالیاتی کنند. پس از ثبت‌نام و بررسی اظهارنامه، مالیات تعلق گرفته به آنها اعلام می‌شود و اشخاص حقیقی و حقوقی باید برای پرداخت این قبوض اقدام کنند. البته در سال‌های اخیر و با همه‌گیری استفاده از خدمات اینترنتی، راه‌های بدون نیاز مراجعه فیزیکی نیز در ایران به شکل قابل‌ملاحظه‌ای مورد توجه مؤدیان مالیاتی قرار گرفته است.
به همین منظور سازمان امور مالیاتی برای کمتر شدن مراجعه حضوری مؤدیان به این سازمان، اقدام به برقراری شرایط پرداخت قبوض مالیاتی به‌صورت الکترونیکی کرده است. به همین منظور مؤدیان می‌توانند در سامانه الکترونیکی امور مالیاتی ثبت‌نام کنند و بعد از تکمیل ثبت‌نام می‌توانند قبض مالیاتی دریافت شده را از طریق شناسه پرداخت و شناسه قبض، پرداخت کنند.
انواع مالیات
امروزه بیشتر کشورها برای تامین مالی نیازهای عمومی، مشترک یا توافق شده ملی و کارکردهای دولت، دارای سیستم‌های مالیاتی هستند. در برخی کشورها سیستمی با نرخ ثابت مالیات بر درآمد وجود دارد، اما بیشتر کشورها سیستم مالیاتی پلکانی بر اساس میزان درآمد دارند. مالیات در سیستم‌های نوین مالیاتی تنها شامل درآمد افراد نیست و در اغلب کشورها علاوه بر درآمدهای شخصی، درآمد شرکت‌ها نیز مشمول قوانین مالیاتی است. البته جدا از شکل معمول مالیات، در اکثر کشورها انواع مالیات هایی مانند مالیات بر دارایی، مالیات بر ارث، مالیات بر املاک، مالیات هدیه و مالیات فروش نیز دریافت می‌شود.
هدف از مالیات چیست؟
از نظر اقتصادی، مالیات ثروت را از خانوارها یا کسب‌و‌کارها به دولت منتقل می‌کند که این کار هم می‌تواند موجب رشد اقتصادی و رفاه اقتصادی و هم کاهش آن شود. هدف از مالیات حفظ ثبات ارز، بیان سیاست‌های عمومی در رابطه با توزیع ثروت، یارانه دادن به برخی صنایع یا گروه‌های جمعیتی و جدا کردن هزینه‌های مزایای خاص مانند بزرگراه‌ها یا امنیت اجتماعی است.
هدف انواع مالیات تأمین هزینه‌های دولت برای تأمین کالاها، خدمات و زیرساخت‌ها و همچنین اجرای قانون و سیستم قضایی عمومی بدون ایجاد تورم است که موجب افزایش رفاه اقتصادی جامعه می‌شود. به‌علاوه وجود مالیات می‌تواند در برخی موارد بازده اقتصادی را افزایش داده و دولت می‌تواند از این طریق رفاه عمومی و همچنین میزان نسبی درآمد را افزایش دهد.
مصارف مالیات
اهداف دولت از وضع و تنظیم مالیات افزایش درآمد برای تأمین بودجه دولت یا تغییر قیمت برای تأثیر بر تقاضا است. دولت‌ها در طول تاریخ برای اجرای کارهای بسیاری از مبالغ حاصل از انواع مالیات استفاده کرده‌اند. برخی از این موارد شامل مخارج زیرساخت‌های اقتصادی مانند راه‌ها، حمل‌و‌نقل عمومی، سرویس‌های بهداشتی، سیستم‌های حقوقی، امنیت عمومی، آموزش و سیستم‌های سلامت هستند. همچنین دولت‌ها از مالیات در اموری مانند موارد نظامی، علمی و تحقیقاتی، فرهنگ و هنر، توزیع و جمع‌آوری داده‌ها، بیمه عمومی و عملکرد خود دولت استفاده می‌کنند. دولت‌ها همچنین برای تأمین رفاه و خدمات عمومی همچون حقوق بازنشستگی برای سالمندان، بیمه بیکاری، حمل‌و‌نقل، سیستم‌های مدیریت انرژی، آب و فاضلاب از مالیات استفاده می‌کنند. البته بخشی از مالیات نیز معمولا برای تسویه بدهی‌های گذشته دولتی استفاده شود.
عدم پرداخت مالیات
پرداخت نکردن مالیات، فرار مالیاتی یا مقاومت در برابر این روند، یک عمل مجرمانه و غیرقانونی است و می‌تواند طبق قانون برای مشمولان به پرداخت مالیات مجازات‌هایی را نیز در پی داشته باشد. این مجازات ممکن است مجازات مدنی (مانند جریمه یا ضبط اموال) یا مجازات کیفری (مانند حبس) را برای شخص تحمیل کند. البته رسیدن به یک پوشش هماهنگ و صحیح مالیاتی با تامین زیرساخت‌ها و استفاده از ابزارهای صحیح مالیاتی انجام شود تا سرپیچی از این وظیفه مدنی را به حداقل برساند.
چالش مالیاتی دارید؟ از پکیج‌های مشاوره اختصاصی پی‌پینگ استفاده کنید!
انواع مالیات مستقیم و غیرمستقیم
مالیات‌ها از دو گونه اصلی مالیات‌های مستقیم یا غیرمستقیم تشکیل شده‌اند و ممکن است به‌صورت پول یا معادل کار آن پرداخت شوند.
مالیات مستقیم، همان‌طور که از نام آن پیداست به شکل مستقیم از دارایی یا درآمد افراد وصول می‌شود و شامل مالیات بر دارایی (مالیات بر ارث و حق تمبر) و مالیات بر درآمد (مالیات بر درآمد اجاره املاک، مالیات بر درآمد کشاورزی، مالیات بر درآمد حقوق، مالیات بر درآمد مشاغل، مالیات بر درآمد اشخاص حقوقی و مالیات بر درآمد اتفاقی) است.
مالیات غیرمستقیم نیز به مالیات‌هایی مانند مالیات فروش، مالیات به ازای واحد، مالیات بر ارزش افزوده یا مالیات کالاها و خدمات گفته می‌شود که قبل از رسیدن کالاها و خدمات به دست مشتری، اعمال می‌شود و درنهایت خریدار آن را به‌عنوان بخشی از قیمت کالا یا خدماتی که خریده است، می‌پردازد. مالیات غیرمستقیم علاوه بر بالا بردن درآمد دولت، می‌تواند در قالب تعرفه و عوارض واردات در تنظیم مقدار واردات و صادراتی که به داخل و خارج کشور می‌رود نقش داشته باشد.
روند کلی نرخ مالیات مستقیم و غیرمستقیم در کل درآمد مالیاتی طی دهه‌های اخیر در کشورهای توسعه‌یافته نشان‌دهنده افزایش سهم مالیات مستقیم از کل درآمد مالیاتی است. هرچند این روند در کشورهای درحال‌توسعه نیز مشاهده می‌شود اما میزان آن در این کشورها نسبت به کشورهای توسعه‌یافته به‌مراتب کمتر است.
مالیات بر ارزش افزوده چیست؟
یکی از انواع مالیات‌های غیرمستقیم که در چند سال اخیر به شکل ویژه‌ای مورد توجه نهادهای دست‌اندرکار امور مالیاتی کشور قرار گرفته، مالیات بر ارزش افزوده است. درواقع این یک نوع مالیات چندمرحله‌ای است و در هر یک از مراحل تولید و تکمیل تا مصرف نهایی، برحسب ارزش افزوده ایجاد می‌شود. به‌عبارت‌دیگر، مالیات بر ارزش افزوده، نوعی مالیات بر فروش چندمرحله‌ای است که خرید کالاها و خدمات واسطه‌ای را از پرداخت مالیات معاف می‌کند. مالیات بر ارزش افزوده مبلغی است که خریدار یا مصرف‌کننده نهایی آن را به عرضه‌کننده خدمات یا کالا می‌پردازد و او نیز باید این مبلغ را به خزانه دولت واریز کند.
در سال ۱۳۶۶ برای اولین بار لایحه مالیات بر ارزش افزوده به مجلس ارائه شد و پس از تصویب ۶ ماده از آن بنا به تقاضای دولت و به دلیل اجرای سیاست «تثبیت قیمت‌ها» به دولت بازگردانده شد. در سال ۱۳۷۰ بخش امور مالی صندوق بین‌المللی پول، در راستای اصلاح نظام مالیاتی جمهوری اسلامی ایران، اجرای سیاست مالیات بر ارزش افزوده را به‌عنوان یکی از عوامل اصلی افزایش کارآیی و اصلاح نظام مالیاتی پیشنهاد کرد. این مالیات مورد بررسی‌های گوناگون قرار گرفت ولی در عمل به اجرا درنیامد تا اینکه قانون مالیات بر ارزش افزوده با اختیارات ناشی از ماده ۸۵ قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران در ۵۳ ماده و ۴۷ تبصره در کمیسیون اقتصادی مجلس شورای اسلامی تصویب شد و از تاریخ اول مهرماه ۱۳۸۷ به اجرا گذاشته شد.
مالیات بر ارزش افزوده نیز دارای انواعی است که شامل تولیدی، درآمدی و مصرفی می‌شود. در مالیات بر ارزش افزوده از نوع تولیدی مالیات به‌طور‌کلی به فروش تعلق می‌گیرد و بین کالاهای مصرفی و کالاهای سرمایه‌ای تفاوتی نیست و بر هر دوی آنها اعمال می‌شود. در این‌گونه، مالیاتی به خرید کالای سرمایه‌ای توسط بنگاه اقتصادی اعتبار مالیاتی تعلق نمی‌گیرد. در مالیات بر ارزش افزوده از نوع درآمدی، مالیات از پایه مالیات استهلاک و هزینه‌های جانبی کم می‌شود و تنها بر سرمایه‌گذاری خالص مالیات بر ارزش افزوده اعمال می‌شود و مالیات بر ارزش افزوده از نوع مصرف، بر پایه خدمات و کالاهای مصرفی طرح‌ریزی شده است.
انواع مالیات در ایران
همان‌طور که پیش‌تر اشاره شد، در ایران سازمان امور مالیاتی کشور که زیرمجموعه وزارت امور اقتصادی و دارایی تلقی می‌شود، نهاد دولتی مسئول وضع، جمع‌آوری و انجام امور مالیاتی است. البته به دلیل اینکه اقتصاد ایران در طول دهه‌های گذشته همواره وابسته به درآمدهای نفتی بوده، دولت‌های مختلف همیشه کمبود بودجه کشور را از طریق درآمدهای نفتی تامین کرده‌اند و این مساله سبب شده تا نظام مالیاتی کشور در طول این سال‌ها به بلوغ لازم دست پیدا نکند و دارای مشکلات فراوانی باشد.
انواع معافیت‌های مالیاتی، فرارهای مالیاتی، دور زدن قوانین و مسائلی از این دست سبب شده تا ایران در طول دهه‌های پی‌درپی حجم قابل‌توجهی از مالیات‌های بالقوه قابل اخذ موجود در کشور را از دست بدهد. در‌حالی‌که بسیاری از دولت‌ها در کشورهای پیشرفته بخش اعظم بودجه مالی خود را از طریق درآمدهای مالیاتی تامین می‌کنند، بررسی‌ها نشانگر این موضوع هستند که در سال ۲۰۰۸ میلادی، بیش از 50 درصد بودجه دولت از محل نفت و گاز طبیعی تامین شده و کمتر از 50 درصد بودجه از محل مالیات و سایر درآمدها فراهم شده است. تخمین‌ها در این زمینه حاکی از این است که در حدود دو دهه گذشته حدود ۵۰ درصد از تولید ناخالص داخلی ایران در سال مالی ۲۰۰۴ میلادی از مالیات معاف بوده است و همچنان نیز بسیاری از فعالان اقتصادی مالیات نمی‌دهند و خارج از اقتصاد رسمی فعالیت می‌کنند. البته در دولت‌های اخیر به دلیل کاهش درآمدهای نفتی تلاش‌هایی برای اصلاح نظام مالیاتی انجام شده است.
مالیات در دولت سیزدهم
در دولت‌های اخیر، دستگاه اجرایی کشور برای تامین بودجه و همچنین اصلاح روند در بخش‌هایی مانند مسکن و سرمایه اقدام به احیا و ابداع مالیات‌هایی مانند مالیات بر عایدی سرمایه، مالیات بر خانه‌های خالی و مالیات بر ارزش افزوده کرده است؛ البته اجرای صحیح هریک از این موارد نیاز به زیرساخت‌ها و ابزارهای اجرایی مختص خود دارد و فراهم آوردن آنها زمان‌بر خواهد بود. این روند با توجه به شرایط اقتصادی کشور، در دولت سیزدهم نیز ادامه داشته و به نظر می‌رسد سیاست‌گذاران در این حوزه قصد دارند از حداکثر توان و ظرفیت خود برای مالیات‌ستانی و تامین کسری بودجه کشور استفاده کنند.
آیا مالیات از کل درآمد کسر می‌شود؟
یکی از انواع مالیات که بیشترین افراد جامعه مشمول پرداخت آن هستند مالیات بر درآمد است. اما پرسش بسیاری از مردم این است که این نوع مالیات از چه بخشی از درآمد دریافت می‌شود؟
در کشور ما کلیه افرادی که به هر شکلی مشغول به کار هستند و حقوق و بیمه تامین اجتماعی دریافت می‌کنند، باید بخشی از حقوق دریافتی خود را به‌عنوان مالیات حقوق به وزارت امور اقتصادی و دارایی پرداخت کنند. میزان مالیات حقوق در هر سال متفاوت بوده و طبق بخشنامه‌هایی به اطلاع کارفرماها و بنگاه‌های اقتصادی می‌رسد.
طبق ماده 86 قانون مالیات‌های مستقیم (ق.م.م) و تبصره این ماده، مالیات بر حقوق جزء مالیات‌های تکلیفی محسوب می‌شود. یعنی شناسایی مبلغ و پرداخت مالیات حقوق پرسنل به عهده پرداخت‌کننده حقوق (کارفرما) است و پرسنل در قبال مالیات بر درآمد حقوق وظیفه‌ای ندارند. کارفرمایان موظف هستند مالیات تعلق گرفته به حقوق و مزایای کارکنان خود را در قالب کسورات از حقوق کارگر کسر کرده و آن را به حساب مشخص شده وزارت امور اقتصادی و دارایی واریز کنند.
در قانون تفاوتی بین مالیات حقوق کارگران و کارمندان از نظر کسر مالیات وجود ندارد. در پایان هر سال نرخ مالیات بر درآمد برای همه کارگران و کارمندها به‌صورت یکسان تعیین می‌شود. نکته‌ای که مهم است به آن توجه کنیم این است که نرخ مالیات با توجه به میزان درآمدی که کارمند یا کارگر دارد تعیین می‌شود. برای تعیین نرخ مالیات بر درآمد برای هر سال، در ابتدا مقدار حقوقی که معاف از مالیات است مشخص می‌شود. برای مثال حداکثر حقوق معاف از مالیات برای سال 1401 برابر با پنج میلیون و ششصد هزار تومان تعیین‌شده است.
بعد از تعیین میزان حقوقی که معاف از مالیات است، نرخ مالیات به‌صورت پلکانی تعیین می‌شود و به میزانی که درآمد بالاتری داشته باشید باید بر اساس نرخ‌های مالیاتی بالاتری مالیات حقوق خودتان را پرداخت کنید.
برای مثال کسانی که در سال 1401 بین پنج میلیون و ششصد هزار تومان تا پانزده میلیون تومان حقوق می‌گیرند باید 10 درصد مالیات پرداخت کنند و کسانی که بین پانزده میلیون تومان تا بیست‌وپنج میلیون تومان درآمد دارند باید 15 درصد مالیات پرداخت کنند.
انواع مالیات ابزاری برای توسعه
در نهایت اینکه مالیات موضوع عجیبی نیست که تنها در برخی کشورها از مردم اخذ شود و بسیاری از کشورها بخش زیادی از بودجه سالانه خود را از طریق این مالیات‌ستانی‌ها تامین می‌کنند. اما در این مورد باید توجه داشت که مالیات باید به‌صورت عادلانه و از تمام اجزای اقتصادی جامعه دریافت شود و با ضابطه‌های قانونی و در نظر گرفتن همه جوانب، از تخلف در این زمینه جلوگیری شود تا همه اقشار به تناسب درآمدها و استفاده از منابع و امکانات در این موضوع سهیم باشند. با توجه به موارد ذکر شده به نظر می‌رسد که در کشور ما با وجود تلاش‌های انجام شده در این زمینه، تا رسیدن به اهداف نهایی مالیات راه زیادی باقی مانده است.
ارسال نظر