تفاوت مالیات و ارزش افزوده چیست؟ هر آنچه که باید بدانید

تیم محتوایی پی‌پینگ در مفاهیم مالیاتی ۱۴۰۲/۱۱/۳۰

فرقی نمی‌کند در ایران مشغول به کار باشید یا در آن‌سوی مرزها کسب‌وکاری مهیا کرده باشید. اجرای دستورات و انجام تکالیف مالیاتی از بایدهای هر کسب‌وکار است و دقت و نظارت شدیدی برای آن‌ها وجود دارد. صاحبان کسب‌وکار و حسابداران باید تکالیف مالیاتی، مالیات عملکرد و مالیات بر ارزش افزوده را بشناسند. اما شاید برای مردم عادی هم سوال باشد که تفاوت مالیات و ارزش افزوده چیست، چطور محاسبه می‌شود و موعد پرداخت آن‌ها چه زمانی است؟ با پی‌پینگ همراه باشید تا پاسخ تمام پرسش‌هایتان را پیدا کنید.

آنچه باید درباره مالیات بدانید

اگر بخواهیم تعریفی کلی برای مالیات در نظر بگیریم، می‌توان گفت مالیات قسمتی از درآمد دولت است که با استفاده از آن می‌تواند مخارج خود را تأمین کند و به درآمد حاصل از فروش انرژی‌های تجدیدناپذیر مثل نفت و گاز متکی نباشد. البته دریافت مالیات قوانین و برنامه‌ریزی‌های مشخص دارد و دولت‌ها نمی‌توانند هر زمان و هر چقدر خواستند مالیات دریافت کنند.

تفاوت مالیات عملکرد و مالیات بر ارزش افزوده از جایی مطرح می‌شود که مالیات را به دو دسته مستقیم و غیرمستقیم تقسیم می‌کنند. در ادامه مقاله با ما همراه باشید تا همه‌چیز را درباره این دو نوع از مالیات بدانید.

مالیات عملکرد چیست؟

مالیات عملکرد، همان‌طور که از اسمش مشخص است، انتقال سود شرکت‌ها، سازمان‌ها و بنگاه‌هایی است که فعالیت‌های اقتصادی انجام می‌دهند. از آنجایی که این شرکت‌ها با پشتوانه دولت به سوددهی رسیده‌اند، باید درصدی از سود خود را به عنوان مالیات به دولت پرداخت کنند. مالیات عملکرد در دسته مالیات‌های مستقیم قرار دارد و در زمینه‌های مختلف و مشتمل بر ۸۰ ماده قانونی است.

مودیان یا تأییدکنندگان پرداخت مالیات کسانی هستند که اصلی‌ترین تکالیف مالیاتی، یعنی محاسبه و پرداخت مالیات را برعهده دارند و این محاسبات در قالب اظهارنامه مالیاتی به دولت تقدیم می‌شود. زمان تنظیم اظهارنامه مالیاتی عملکرد اواخر بهار و اوایل تابستان است؛ به جز موارد معدود که سال مالی شرکتی خاص (مثل موسسات آموزشی) در زمان دیگری تعریف می‌شود.

مالیات عملکرد چگونه محاسبه می‌شود؟

1- اشخاص حقوقی

فصل پنجم مالیات‌های مستقیم از ماده ۱۱۸-۱۰۵ به مالیات اشخاص حقوقی اختصاص داده شده است. طبق ماده ۱۰۵ مالیات‌های مستقیم:

«جمع درآمد شرکت‌ها و موسساتی که فعالیت‌های انتفاعی انجام می‌دهند، چه در ایران یا خارج از ایران، پس از وضع زیان‌های حاصل از منابع غیر معاف و کسر معافیت‌ها به استثنای مواردی که طبق قانون دارای نرخ جداگانه‌ای هستند، مشمول مالیات با نرخ 25 درصد هستند.»

هم‌چنین در ماده ۱۱۰ قانون مالیات‌های مستقیم مشخص شده مدت زمان پرداخت مالیات، بعد از اتمام سال مالی اشخاص حقوقی است. مودیان مالیات باید حداکثر تا ۴ ماه بعد از اتمام سال مالی، اظهارنامه مالیات عملکرد را تنظیم و به سازمان امور مالیاتی تقدیم کنند. مقدار مالیات بر درآمد اشخاص حقوقی، ۲۵درصد از سود خالص آن‌ها تعیین شده است و تا ۳۱ تیرماه هر سال فرصت دارند اظهارنامه مالیاتی خود را ارسال کنند.

2- اشخاص حقیقی

علاوه بر اشخاص حقوقی، اشخاص حقیقی و صاحبان مشاغل هم باید بعد از اعلام سازمان مالیاتی کشور، نسبت به ثبت و اجرای عملیات مالی خود اقدام کنند. در پایان سال مالی اشخاص حقیقی که تا ۳۱ خرداد ماه هر سال است، سود خالص بعد از کسر هزینه‌ها مشخص می‌شود و می‌توانند با توجه به میزان سود و بر اساس ماده ۱۳۱ قانون مالیات‌های مستقیم، میزان مالیات را محاسبه و پرداخت کنند.

نرخ مالیات اشخاص حقیقی از ۱۵ تا ۲۵ درصد متغیر است. در صورتی که میزان درآمد اشخاص حقیقی و صاحبان مشاغل تا ۵۰۰ میلیون ریال باشد، ۱۵ درصد؛ اگر مازاد بر ۵۰۰ میلیون تومان تا یک میلیارد ریال باشد، ۲۰ درصد و اگر مازاد بر یک میلیارد ریال باشد، ۲۵ درصد مالیات به درآمد آنها تعلق می‌گیرد.

در ادامه درباره مالیات بر ارزش افزوده صحبت می‌کنیم تا بهتر متوجه شوید تفاوت مالیات و ارزش افزوده چیست.

بیشتر بخوانید: راهنمای مرحله به مرحله تکمیل پرونده مالیاتی

مالیات بر ارزش افزوده چیست؟

مالیات بر ارزش افزوده یا VAT (Value-Added Tax)، ارزشی است که هنگام تولید یک کالا، یک محصول یا خدمت به ارزش اولیه آن اضافه می‌شود. وقتی محصولی تولید می‌شود، در هر مرحله از تولید ارزش کالا مشخص می‌شود و اگر به هر دلیلی مراحل تولید اضافه شود، ارزش افزوده‌ای به قیمت نهایی کالا اضافه می‌شود که همان مالیات بر ارزش افزوده است.

قانون مالیات بر ارزش افزوده مقوله جدیدی است که از سال ۱۳۸۷ به صورت آزمایشی تصویب شد و تا سال ۱۳۹۹ تمدید و بعد از آن از خرداد به صورت دائمی تصویب و از دی ماه ۱۴۰۰ به صورت لازم‌الاجرا درآمد.

طبق قانون مالیات ارزش افزوده، مالیات و عوارضی که برای عرضه کالاها و ارائه خدمات دریافت می‌شود، مالیات و عوارض فروش نامیده می‌شود. این کالاها و خدمات مشمول پرداخت مالیات و عوارض در یک دوره معین هستند. مالیات بر ارزش افزوده خرید، مالیات و عوارض متعلق به خرید کالاها و خدماتی است که مشمول مالیات و عوارض هستند.

در نتیجه، مابه‌التفاوت مالیات و عوارض فروش و مالیات و عوارض خرید یک کالا یا خدمت در یک دوره معین، باید به سازمان امور مالیاتی پرداخت شود. البته این مابه‌التفاوت زمانی مالیات تلقی می‌شود که میزان فروش از خرید بیشتر باشد.

در مبحث تفاوت مالیات و ارزش افزوده به این نکته توجه داشته باشید که مالیات‌های مستقیم را اشخاص حقوقی و حقیقی و صاحبان کسب و کار پرداخت می‌کنند. در مالیات بر ارزش افزوده، مصرف‌کننده نهایی و تولیدکننده هستند که باید مالیات ارزش افزوده کالا یا خدمات را پرداخت کنند.

مالیات بر ارزش افزوده به سه دسته مصرفی، درآمدی و تولیدی تقسیم می‌شوند. این مالیات فقط از مصرف‌کننده اخذ نمی‌شود و تولیدکننده هم باید آن را پرداخت کند. طبق قانون مالیات بر ارزش افزوده، تمام کالاها و خدماتی که در برابر دریافت پول ارائه می‌شوند، شامل مالیات بر ارزش افزوده می‌شوند و تولیدکنندگان و مصرف‌کنندگان باید آن را پرداخت کنند. برخلاف مالیات عملکرد که هر یک سال مالی محاسبه می‌شود، مالیات بر ارزش افزوده هر ۹۰ روز یا سه ماه یک‌بار و با فرجه ۱۵ روزه محاسبه و پرداخت می‌شود. در حال حاضر نرخ مالیات بر ارزش افزوده، ۹ درصد است که ۶ درصد آن برای مالیات و ۳ درصد برای عوارض است.

روش محاسبه مالیات بر ارزش افزوده به این شکل است که مودیان، مالیاتی که برای خرید مواد اولیه و تولید محصول پرداخت کردند، از خریدار یا مصرف‌کننده می‌گیرند و آن را از مالیاتی که به صورت مستقیم پرداخت کردند کم می‌کنند و در نهایت مبلغی می‌ماند که به آن مالیات بر ارزش افزوده می‌گویند و باید آن را به سازمان امور مالیاتی پرداخت کنند.

تفاوت مالیات عملکرد و مالیات بر ارزش افزوده

در این قسمت تفاوت مالیات و ارزش افزوده را به صورت موردی و منفرد بررسی می‌کنیم تا با مفهوم و کاربرد هر کدام بهتر آشنا شوید.

یکی از مهم‌ترین تفاوت‌های مالیات عملکرد و مالیات بر ارزش افزوده، بازه زمانی پرداخت آن‌هاست. اگر فرد موظف به پرداخت مالیات در موعد مقرر مالیات خود را پرداخت نکند، ممیز مالیاتی می‌تواند از متمم مالیاتی استفاده کند.

ممیز مالیاتی از زمان دریافت اظهارنامه مالیاتی تا پنج سال این حق را دارد تا مدارک و شواهد را بررسی کند و اگر مدارک جدیدی به دست آمد، مالیات جدید و هم‌چنین جریمه کتمان درآمد را از مودی بگیرد. ضمن اینکه بعد از پنج سال، مالیاتی که بر اساس شواهد جدید محاسبه شده، غیرقابل مطالبه خواهد بود. در مالیات بر ارزش افزوده این قوانین و محدودیت‌های زمانی وجود ندارد. مودی مالیاتی می‌تواند تا ۱۰ سال مدارک را نگه دارد و برای ممیزی درخواست بدهد.

مالیات عملکرد از دسته مالیات‌های مستقیم است ولی مالیات بر ارزش افزوده جزئی از مالیات‌های غیرمستقیم به حساب می‌آید.

مالیات عملکرد از سود خالص شخص حقیقی یا حقوقی دریافت می‌شود، اما مالیات بر ارزش افزوده از مابه‌التفاوت قیمت خرید و فروش اشخاص گرفته می‌شود.

نرخ مالیات و رقم نهایی مالیات عملکرد و مالیات بر ارزش افزوده با هم متفاوت است.

تعداد دوره‌های مالیاتی عملکرد و ارزش افزوده و زمان ارائه اظهارنامه‌ها هم با هم تفاوت‌های زیادی دارند.

با اینکه سازمان مالیات بر ارزش افزوده با سازمان مالیاتی هم‌سو و هم‌راستاست، اما کاملا مستقل عمل می‌کند. به همین دلیل طبیعی است که فرآیندها و قوانین هر دو نوع مالیات با هم متفاوت باشند. در نتیجه سامانه‌ها و سازمان‌هایی که مسئولیت این دو نوع مالیات را برعهده دارند، کاملا متفاوت از هم عمل می‌کنند.

یکی دیگر از مهم‌ترین موارد در تفاوت مالیات و ارزش افزوده این است که نحوه تشخیص آن‌ها یکی نیست. اگرچه هر دو به نوعی مالیات هستند، اما از آنجایی که فروش کالا و خدمات مودیان تفاوت‌های زیادی دارد، روش‌های تشخیص نوع مالیات هم نیازمند دقت و تخصص است تا اشتباهی صورت نگیرد و اصل انصاف رعایت شود.

همان‌طور که گفته شد، عدم پرداخت یا اشتباه در پرداخت مالیات عواقبی دارد. همیشه استثنا و بخشودگی‌هایی وجود دارد. بخشودگی‌هایی که در مالیات عملکرد و مالیات بر ارزش افزوده اعمال می‌شود، با هم متفاوت است. هم‌چنین اگر در مالیات عملکرد، سه سال متوالی مدارک و اظهارنامه مالیاتی به موقع و دقیق ارائه شود، جایزه خوش‌حسابی به مودی تعلق می‌گیرد و ۵ درصد مالیات کسر می‌شود. اما مالیات بر ارزش افزوده چنین ویژگی‌ای را ندارد.

جمع‌بندی

اگر به دنبال این هستید تا بدانید تفاوت مالیات و ارزش افزوده چیست، باید این تفاوت را در ماهیت آن‌ها جستجو کنید. ویژگی‌ها و ماهیت هر کدام باعث می‌شود محاسبه و اهمیت آن‌ها چندین برابر مهم شود. چنانچه اشتباهی در محاسبه یا پرداخت مالیات صورت بگیرد، بخشودگی، معافیت یا جریمه در نظر گرفته می‌شود. دقت در نحوه محاسبه مالیات عملکرد و مالیات بر ارزش افزوده از مهم‌ترین وظایف حسابداران و ممیزهای مالیاتی است. اگر حسابداری حرفه‌ای کنار خود داشته باشید، می‌تواند تمام ریزه‌کاری‌های مالیاتی را به شما بگوید، در عین اینکه اگر اشتباهی صورت بگیرد و در محاسبات اشتباه فاحشی رخ دهد، متحمل جریمه‌های سنگینی خواهید شد. اگر کوچک‌ترین تردید یا ابهامی دارید، با مشاوران اقتصادی و نماینده‌های مالیاتی حرفه‌ای و باسابقه مشاوره کنید.

بیشتر بخوانید: انواع مالیات و اثر آن بر توسعه اقتصادی کشور